"Όσα βλέπουμε στη Μυτιλήνη αλλά και στην Πάτρα, αποτελούν ένα διαρκές επείγον"

Αυτή η διερευνητική αποστολή έδειξε ότι υπάρχουν επείγουσες ανάγκες για τη βελτίωση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των μεταναστών χωρίς έγγραφα, μειωμένη πρόσβασή τους στο σύστημα υγείας, απουσία κάθε ψυχοκοινωνικής στήριξης στα κέντρα κράτησης αλλά και αλλού, ελλιπής μέριμνα για τις ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού (παιδιά, έγκυοι, θύματα βασανιστηρίων ή άνθρωποι με μετατραυματικό σοκ). Όλα αυτά, και σε συνδυασμό με τις πολύ άσχημες συνθήκες διαβίωσης που είδαμε στο Πέπλο και στη Μυτιλήνη αλλά και στην Πάτρα, μας ανάγκασαν να προχωρήσουμε στην απόφαση να υλοποιήσουμε ένα πρόγραμμα που να ανταποκρίνεται στα ευρήματα της διερευνητικής αποστολής. Το πρόγραμμα αυτό ξεκίνησε στις 12 Μαΐου στην Πάτρα και στις 2 Ιουνίου στη Μυτιλήνη. Ευτυχώς, το κέντρο κράτησης του Πέπλου, όπου οι συνθήκες διαβίωσης ήταν οι χειρότερες, έκλεισε.
- Για ποιες συνθήκες διαβίωσης μιλάμε;

Κατ’ αρχάς να τις χωρίσουμε σε συνθήκες διαβίωσης και συνθήκες κράτησης. Συνθήκες κράτησης, τουλάχιστον στο κέντρο Πέπλου αλλά και στη Μυτιλήνη, ήταν να βρίσκονται πάνω από 50 άτομα σε κάθε θάλαμο, ίσως και 100, κλειδωμένοι και χωρίς προαυλισμό, έχοντας πρόσβαση σε μία τουαλέτα και ένα ντους που είτε λειτουργούσαν κάποιες ώρες της ημέρας είτε δεν λειτουργούσαν καθόλου, σε θαλάμους που μύριζαν, όπου δεν υπήρχε καθαρισμός, χωρίς σύστημα θέρμανσης, χωρίς κατάλληλο αερισμό του χώρου.

Στην Πάτρα, ο καταυλισμός βρίσκεται εκεί 12 χρόνια. Αρχικά ήταν 700 άτομα, τώρα που είμαστε μέσα δουλεύοντας ξέρουμε ότι είναι 1.000 ίσως και περισσότερα. Είναι νέοι άντρες κυρίως από το Αφγανιστάν, πρόκειται ουσιαστικά για τους ίδιους ανθρώπους που βρίσκονταν στα κέντρα κράτησης, έχουν κάνει τη διαδρομή και έχουν καταλήξει στην Πάτρα, κι από κει επιθυμούν να πάνε στην Ιταλία ή όπου αλλού μπορεί να υπάρχει εγγύηση για ένα καλύτερο μέλλον. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σε 122 παραπήγματα, τα οποία είναι από πλαστικό και ξύλο, χωρίς θέρμανση. Ο χώρος μυρίζει, ενώ υπάρχουν 7 τουαλέτες οι οποίες έγιναν λειτουργικές πλέον μετά την παρέμβαση των ΓΧΣ, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο παρά πρόχειρες κατασκευές. Φυσικά δεν υπάρχει κανενός είδους κρατική παρέμβαση ή απολύμανση του χώρου.

- Ποια είναι η κατάσταση όσον αφορά το ιατρικό κομμάτι;

Στη Μυτιλήνη, η μη αποτελεσματική ιατρική φροντίδα και η απουσία ψυχολόγου μας ανάγκασε να κάνουμε μια επείγουσα παρέμβαση και να βρισκόμαστε με ιατρεία μέσα στο κέντρο κράτησης. Στην Πάτρα δεν υπάρχει γιατρός. Νομικά, οι μετανάστες δεν έχουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας, παρά μόνο σε περίπτωση επείγοντος, οπότε ουσιαστικά είναι αποκλεισμένοι μέσα σε έναν καταυλισμό μη βλέποντας γιατρό.

- Ποιες είναι οι πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ομάδες των ΓΧΣ στην παροχή βοήθειας στους μετανάστες χωρίς έγγραφα;

Το κέντρο κράτησης είναι ένας εποπτευόμενος χώρος, ένας χώρος του οποίου την ευθύνη έχει η Νομαρχία, τουλάχιστον για τις υποδομές, ενώ για την πρόσβαση την ευθύνη έχει η αστυνομία. Δεν θα λέγαμε ότι μέχρι τώρα η συνεργασία μας, τουλάχιστον με τις Αρχές, σε θέματα βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης έχει αποδώσει όσο θα θέλαμε. Υπάρχουν αρκετές δυσκολίες. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει δυσκολία να αποφασίσουμε από κοινού πόσο έκρυθμη και πόσο επείγουσα είναι η κατάσταση. Δεν είναι αρκετό ως απάντηση από τις Αρχές το «κάνουμε ό,τι μπορούμε». Εμείς δεν ζητάμε να λυθεί το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα, και φυσικά δεν ζητάμε να γίνει αυτό από τη Μυτιλήνη ή από οποιαδήποτε Νομαρχία. Αυτό που ζητάμε είναι μια ορθή διαχείριση του ζητήματος, που σημαίνει να κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε οι άνθρωποι αυτοί να μη ζούνε έτσι όπως ζούσαν πριν από λίγους μήνες, αλλά καλύτερα. Αυτό δεν έχει γίνει στο βαθμό που θα θέλαμε.

Οι ΓΧΣ ανέλαβαν ένα κομμάτι της δράσης τον Ιούλιο, όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο (οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στα σκουπίδια, χωρίς λειτουργικές τουαλέτες, με λιμνάζοντα ύδατα, στρώματα βρώμικα, με σπασμένα τζάμια, χωρίς φως, πολλές φορές χωρίς προαυλισμό). Όταν η κατάσταση ήταν ήδη απαράδεκτη για 200 άτομα, αντιλαμβάνεστε πως, όταν το νούμερο έφτασε στους 800, η κατάσταση ήταν έκρυθμη. Οπότε εκεί πια, οι ΓΧΣ έπαψαν απλά και μόνο να συνιστούν, να ζητούν ή και να απαιτούν να γίνουν κάποια πράγματα, και είπαν ότι μπροστά σε αυτό το επείγον εμείς οφείλουμε να αναλάβουμε δράση. Πράγμα το οποίο κάναμε. Στα τέλη Ιουλίου ξεκινήσαμε να κατασκευάζουμε τουαλέτες, βρύσες, ντους, διάφορες δομές, μικροβελτιωτικές παρεμβάσεις για να μπορέσουν αυτοί οι άνθρωποι να έχουν τουλάχιστον το στοιχειώδες. Αυτά τελείωσαν στα μέσα Αυγούστου αλλά ακόμα και αμέσως μετά, η έλλειψη συντήρησης και το μοντέλο που υιοθετείται για την εποπτεία του χώρου, μας έφερε πάλι στην προηγούμενη κατάσταση. Θα πρέπει να υπάρχει ένα μοντέλο, το οποίο δεν υφίσταται και μας προβληματίζει.

- Όλα αυτά αφορούν το ανθρωπιστικό κομμάτι. Όσον αφορά το ιατρικό κομμάτι, υπάρχουν προβλήματα στην πρόσβαση;

Εμείς από την πρώτη στιγμή έχουμε δηλώσει ότι είμαστε διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουμε και τους γιατρούς και τους ψυχολόγους της οργάνωσης. Όμως, οι γιατροί και οι ψυχολόγοι μας δεν μπορούν να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στους θαλάμους του κέντρου κράτησης της Μυτιλήνης. Ερχόμαστε στη δύσκολη θέση να επιλέξουμε 3 ή 4 ανθρώπους από έναν θάλαμο 60-70 ανθρώπων που έρχονται στα κάγκελα ζητώντας ιατρική βοήθεια και να αποφασίσουμε ποιοι από αυτούς βρίσκονται σε επείγουσα κατάσταση ώστε να τους βγάλουμε έξω, να τους εξετάσουμε και να τους παράσχουμε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Δεν μας επιτρέπεται να μπούμε μέσα στο θάλαμο και να δούμε όλους τους ασθενείς – πολλοί από αυτούς μπορεί να είναι ξαπλωμένοι, αδύναμοι να έρθουν ως την πόρτα να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους στην ιατρική φροντίδα. Κατά συνέπεια θεωρούμε ότι η πρόσβασή μας δεν είναι ούτε αποτελεσματική ούτε τουλάχιστον έτσι όπως χρήζει σύμφωνα με τη δεοντολογία του επαγγέλματος κάθε ιατρού και ψυχολόγου.

- Τι έχουν καταφέρει οι ΓΧΣ μέχρι στιγμής στην Πάτρα και τη Μυτιλήνη και ποιες είναι οι προκλήσεις για το μέλλον;

Από τις 12 Μαΐου μέχρι και τα τέλη Αυγούστου, οι ΓΧΣ στην Πάτρα έχουν δει και παρέχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε 1.700 μετανάστες. Πέρα από αυτό, έχουμε παράσχει ψυχοκοινωνική στήριξη και ψυχολογική βοήθεια σε μεγάλο αριθμό ασθενών τόσο στην Πάτρα όσο και στη Μυτιλήνη, έχουμε φέρει σε συζήτηση και υπ’ όψιν των Αρχών θέματα δημόσιας υγείας, θέματα εμβολιασμών του πληθυσμού, θέματα παρακολούθησης των χρόνιων μεταδοτικών νοσημάτων, τόσο στις διευθύνσεις υγείας και πρόνοιας των Νομαρχιών όσο και στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, στο Υπουργείο Υγείας, στις διευθύνσεις πρόνοιας, στο Υπουργείο Εσωτερικών και σε όλους τους συναρμόδιους φορείς. Έχουμε προσπαθήσει να προωθήσουμε αρκετά την παρακολούθηση της φυματίωσης στην Πάτρα, κινητοποιώντας ένα ανεπίσημο μηχανισμό παρακολούθησης, και έχουμε προσπαθήσει πάρα πολύ να προωθήσουμε τον εμβολιασμό του πληθυσμού, που θα γίνει με ευθύνη της Νομαρχίας.

Στη Μυτιλήνη, ξεκινώντας από το κέντρο κράτησης, έχουμε δει 800 ασθενείς με τα προβλήματα πρόσβασης που περιέγραψα πριν, έχουμε παράσχει βοήθεια και ψυχοκοινωνική στήριξη και στα παιδιά αλλά και στις μητέρες, κυρίως στήριξη σε πολύ λίγες ημέρες προσπαθώντας να αποφορτίσουμε αρκετά και το κλίμα το οποίο βιώνουν οι μητέρες με τα παιδιά τους αλλά και προσπαθώντας να τους βγάλουμε από τα κελιά και να τους έχουμε στον ανοιχτό χώρο, ώστε να κάνουν κάποια παιχνίδια, βιωματικές ασκήσεις κ.λπ. Από την άλλη πλευρά, βρισκόμαστε σε επαφή με τις Αρχές και σε τοπικό αλλά και σε κεντρικό επίπεδο, ώστε να αναληφθεί δράση. Όταν μιλάμε για δράση, εννοούμε να κινητοποιηθεί ο υπάρχων μηχανισμός για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης. Σε αυτό το κομμάτι, εκτός από το να έχουμε κάνει συγκεκριμένες αναφορές και συγκεκριμένες προτάσεις, παρακολουθούμε και πιέζουμε ώστε να υλοποιηθούν μερικά πράγματα, ενώ παράλληλα έχουμε και εμείς οι ίδιοι κάνει κάποια: έχουμε χτίσει τουαλέτες, ντους, σαν ένα μίνιμουμ συνεισφοράς, αφήνοντας χώρο στη Νομαρχία και τους άλλους συναρμόδιους φορείς να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

Πέρα από το κέντρο κράτησης της Μυτιλήνης, βρισκόμαστε και στο λιμάνι, στις αφίξεις των μεταναστών, σε μια συνεργασία με το Λιμεναρχείο. Παρέχουμε ανθρωπιστική βοήθεια και μια πρώτη εκτίμηση της εικόνας των μεταναστών. Έχουμε δει 250 μετανάστες. Επίσης, έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια υπό την αιγίδα τους Υπουργείου Υγείας να μεταφέρονται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αλλοδαποί στην Αγιάσο. Εμείς προσπαθούμε να παρακολουθήσουμε την προσπάθεια αυτή και έχουμε κάνει αρκετές επισκέψεις, πάνω από 8, προσπαθώντας να τους προσφέρουμε ιατρική φροντίδα καθώς βλέπουμε ότι το μοντέλο αυτό, όπως υλοποιείται, έχει κάποια κενά.

- Τι είναι αυτό που σε έχει σοκάρει περισσότερο στην υπάρχουσα κατάσταση με τους μετανάστες χωρίς έγγραφα;

Το κέντρο κράτησης της Μυτιλήνης, και η μη ορθή διαχείριση ενός ζητήματος που ναι μεν δεν είναι εύκολο, από την άλλη δεν είναι και τόσο ακατόρθωτο να μπορέσεις να κάνεις στοιχειώδεις δράσεις υλικοτεχνικής υποδομής για να εξασφαλίσεις νερό, θέρμανση και πρόσβαση σε τουαλέτα για τον κρατούμενο πληθυσμό.

- Μπορούν οι ΓΧΣ να αποτελέσουν τον καταλύτη που θα πυροδοτήσει αλλαγές στην παρούσα αντιμετώπιση των μεταναστών; Με ποιον τρόπο;

Φυσικά. Αν μπορέσουμε να αναδείξουμε τα κενά και να δουλέψουμε πάνω σε αυτά, να φέρουμε προς συζήτηση και στην προσοχή των Αρχών τα ζητήματα που χρειάζονται προσοχή, όπως η αυξημένη πρόσβαση στο σύστημα υγείας για τους ανθρώπους αυτούς, όχι μόνο όταν κρατούνται αλλά και έπειτα, όταν τους δίνεται η ελευθερία να μείνουν ένα μήνα στη χώρα, να μπορούν να έχουν μια στοιχειώδη πρόσβαση στο σύστημα υγείας και όχι μόνο σε περίπτωση επείγοντος, να μπορέσει να υπάρξει ένας μηχανισμός υποδοχής αυτών των ανθρώπων με πολύ συγκεκριμένες ιατρικές εξετάσεις και διαδικασίες για όλο τον πληθυσμό με ειδική μέριμνα για τις ομάδες που έχουν αυξημένες ανάγκες, όπως παιδιά, γυναίκες, έγκυοι κ.λπ. – να τους δοθεί αυτή η δυνατότητα σε μια διαδικασία υποδοχής. Από την άλλη, να υπάρξει καλύτερη και αποτελεσματικότερη διάγνωση και παρακολούθηση των μεταδιδόμενων ασθενειών και να υπάρξει μια ουσιαστικά μεγαλύτερη ανάληψη ευθύνης από το Υπουργείο Υγείας για την υγεία των ανθρώπων αυτών και να μην είναι αυτό αρμοδιότητα ενός μικρού μηχανισμού της διεύθυνσης υγείας.

Αν μπορούσαμε θεσμικά να αλλάξουμε κάποια από αυτά τα πράγματα, θα είχε μια μόνιμη επίδραση στον πληθυσμό. Από κει και πέρα, δεν μπορούμε να μη θεωρήσουμε ότι αυτή η κατάσταση αποτελεί επείγον: όσα βλέπουμε στο κέντρο κράτησης της Μυτιλήνης αλλά και στον καταυλισμό της Πάτρας, αποτελούν ένα διαρκές επείγον.