Συνέντευξη - της Ειρήνης Παπαναστασίου, συντονίστριας αποστολών. Πολυταξιδεμένη και πολύγλωσση, με πλούσια εμπειρία σε αποστολές εθελοντικού χαρακτήρα πολύ πριν ενταχθεί στο δυναμικό των ΓΧΣ, η Ειρήνη ξεκίνησε τις αποστολές με τους ΓΧΣ πριν από 3 χρόνια. Πρώτος σταθμός η Μέση Ανατολή, όπου υποστήριξε ως γενική συντονίστρια την αποστολή στα Παλαιστινιακά εδάφη. Στη συνέχεια εργάστηκε στην Αφρικανική ήπειρο υποστηρίζοντας διοικητικά, τεχνικά και συντονιστικά το έργο των ΓΧΣ, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Ζάμπια και το Σουδάν.
Τι κάνει έναν άνθρωπο να αφήνει πίσω του καριέρα, φίλους, οικογένεια και να προσγειώνεται ... σε χώρες «ξεχασμένες» όπως έκανες εσύ;
Νομίζω ότι τελικά υπάρχουν τόσα διαφορετικά κίνητρα όσοι και οι εθελοντές. Και ίσως την ώρα της επιλογής να ενεργούμε περισσότερο με βάση το ένστικτο παρά την λογική. Στα χρόνια που πέρασαν συνειδητοποίησα ότι ο βασικός λόγος που με έστειλε σε αποστολή ήταν η θέλησή μου να ζήσω στη πράξη την αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων, να αποδράσω από μια κοινωνία ανταγωνισμού και καταναλωτισμού προς μια κοινωνία συναγωνισμού και συμμετοχής στην εξεύρεση λύσεων. Καθένας βιώνει την συμμετοχή του στα κοινά με διαφορετικό τρόπο: άλλος αρθρογραφώντας, άλλος διδάσκοντας, άλλος πολιτευόμενος. Προσωπικά επέλεξα να βάλω τα επαγγελματικά μου προσόντα στην υπηρεσία της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας. Έχει και το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι δεν αναρωτιέσαι πλέον για ποιόν και γιατί δουλεύεις: δουλεύεις για τους ανθρώπους που σε χρειάζονται, είσαι εκεί μαζί τους και οι υπερωρίες σου πληρώνονται σε χαμόγελα.
Πιστεύεις ότι η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας είναι μια μορφή εξουσίας; Αν ναι, εσύ πως την βίωσες;
Εξαρτάται από το πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας: Εάν, μακριά από μας, την βιώνει ως φιλανθρωπία, όπου εκ των πραγμάτων εγκαθίστανται οι ρόλοι του ισχυρού, δηλαδή του ικανού να προσφέρει, και του ανίσχυρου, δηλαδή του αποδέκτη της προσφοράς, τότε χωρίς αμφιβολία κινδυνεύουμε να έχουμε σχέσεις εξουσίας. Νομίζω ότι πολλοί από μας έχουμε γίνει μάρτυρες τέτοιων καταστάσεων, ειδικά σε χώρες όπου οι μνήμες του αποικιοκρατικού παρελθόντος είναι ακόμα νωπές στο συλλογικό ασυνείδητο και κάνουν κάθε λευκό να φαντάζει σαν de facto αφέντης, που έχει την δικαιοδοσία να αποφασίζει ποιος θα ωφεληθεί από την βοήθεια και ποιος όχι.
Εάν όμως την βιώνει ως συνειδητή και οργανωμένη προσπάθεια για την από κοινού (δηλαδή με άμεση εμπλοκή των ευεργετούμενων πληθυσμών) αντιμετώπιση / επίλυση συγκεκριμένων κοινωνικών προβλημάτων (έλλειψη πρόσβασης σε καθαρό νερό, έλλειψη επαρκούς υγειονομικής φροντίδας και τα συναφή), τότε δεν υπάρχει χώρος για σχέσεις εξουσίας. Είναι αυτονόητο ότι η δεύτερη αυτή προσέγγιση απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση, καθημερινή εκπαίδευση των ομάδων στο πεδίο και μέτρα περιορισμού των φαινομένων κατάχρησης εξουσίας που είναι πιθανόν να παρουσιαστούν.
Πως διαχειρίζεσαι τα συναισθήματα που βιώνεις καθημερινά σε μια αποστολή;
Είναι αλήθεια ότι τα καθημερινά διλήμματα στο πεδίο είναι εντελώς διαφορετικής φύσης από αυτά που αντιμετωπίζει κανείς σε ένα τυπικό εργασιακό περιβάλλον στον «ανεπτυγμένο» κόσμο. Κανείς δεν πανικοβάλλεται όταν το δίκτυο των υπολογιστών είναι εκτός λειτουργίας (πράγμα αδιανόητο για το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού τομέα στη Δύση), αλλά η μετακίνηση μιας ολιγάριθμης οπλισμένης ομάδας στρατιωτών μπορεί να σημάνει κόκκινο συναγερμό. Και ένα σοβαρό ιατρικό περιστατικό που θα φτάσει σε μια από τις κλινικές μας και θα χρειάζεται νυχτερινή αερομεταφορά (πράγμα αδύνατον), είναι ικανό να βυθίσει σε κατάθλιψη όλη την ιατρική ομάδα. Σε τέτοιες περιπτώσεις η λίστα προτεραιοτήτων είναι σαφής: οι άνθρωποι πάνω από τα υλικά αγαθά. Οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην παροχή συναισθηματικής / ψυχολογικής υποστήριξης στους εθελοντές ώστε να διατηρηθεί η συνοχή της ομάδας και να εξασφαλιστεί η συνέχιση της παροχής των ιατρικών υπηρεσιών.
Ο κυνισμός είναι ένας τρόπος άμυνας για να αντέξεις στις αποστολές;
Το αντίθετο θα έλεγα: ένας εθελοντής που αναζητά καταφύγιο στον κυνισμό κινδυνεύει να αποξενωθεί από την ουσία της προσφοράς. Δεν είμαστε στο πεδίο για να διεκπεραιώνουμε τεχνοκρατικά κάποιες διαδικασίες, αλλά για να αφουγκραζόμαστε την καθημερινότητα των ανθρώπων και να προσαρμόζουμε την δράση μας στις ανάγκες τους. Κατά συνέπεια απαιτείται αυξημένη ευαισθησία και πάθος ώστε να μπορούμε να εκτιμούμε την πολιτισμική διαφορά, να αποφεύγουμε την ηθικολογία, να ξορκίζουμε τον ασκητισμό και την απάθεια. Με δεδομένη όμως την πληθώρα των προκλήσεων σε καθημερινή βάση, θα έλεγα ότι μια γερή δόση στωικισμού είναι επιβεβλημένη: με αυτόν τον τρόπο ο εθελοντής συμμετέχει όσο μπορεί στην κοινωνική ζωή, αναγνωρίζει σαν βασικό εργαλείο για την λύση των προβλημάτων την λογική, παραδέχεται ότι το δίκαιο δεν είναι θέμα άποψης αλλά φύσης και πασχίζει καθημερινά να αναδείξει την ουσιαστική αξία του ανθρώπου, τόσο σαν μονάδα όσο και σαν ομάδα.
Είναι ικανή η πραγματικότητα μιας αποστολής να αλλάξει κάποιον;
Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν χαρακτήρα, αλλά συχνά αναγκάζονται να αλλάξουν συμπεριφορά, προσαρμοζόμενοι στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζουν και εργάζονται. Για να επαναλάβω χιλιοειπωμένα λόγια, ένας από τους βασικούς παράγοντες άγχους στο πεδίο είναι οι πολιτισμικές διαφορές, μια και τα μέλη κάθε ομάδας (και εδώ περιλαμβάνονται και τα μέλη του ντόπιου προσωπικού) προέρχονται από διαφορετικές χώρες. Κατά συνέπεια, για να επιβιώσει κάποιος σαν ενεργό μέλος μιας διεθνούς ομάδας, οφείλει να αναπτύξει μηχανισμούς που θα του επιτρέψουν να συνυπάρχει με άτομα που έχουν διαπαιδαγωγηθεί διαφορετικά: να δαμάσει τα στερεότυπα που όλοι λίγο-πολύ κουβαλάμε μέσα μας, να διευρύνει τα όρια της ανεκτικότητάς του για να αποφύγει τυχόν άσκοπες παρεξηγήσεις, να ενεργεί με βάση κυρίως την λεκτική επικοινωνία και να αποφεύγει τις υποθέσεις που συχνά συνδέονται με προκαταλήψεις.
Πόσο δύσκολο είναι να ενσωματώνεσαι σε αποστολές των ΓΧΣ, ενώ δεν είσαι υγειονομικός;
Είναι κοινός τόπος ότι προκειμένου να επιτευχθεί η πολυπόθητη φροντίδα των ασθενών απαιτείται η κινητοποίηση και συμμετοχή πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων, τεχνικών, διοικητικών και υγειονομικών. Ένας γιατρός χωρίς φάρμακα ή ένας διατροφολόγος χωρίς θεραπευτικές τροφές σε μια απομονωμένη περιοχή της Αφρικής πολύ λίγα μπορούν να κάνουν για να ανακουφίσουν αυτούς που υποφέρουν. Και είναι ευθύνη της ομάδας συντονισμού να το κάνει ξεκάθαρο στους εθελοντές, ώστε να αισθάνονται και αυτοί ότι η συμμετοχή καθενός ξεχωριστά είναι πολύτιμη και εξίσου σημαντική μέσα στην ομάδα.
Ποιο ήταν το βιβλίο που σε συντρόφευε στην τελευταία αποστολή;
Από την φύση της δουλειάς στην αποστολή ο χρόνος για διάβασμα είναι περιορισμένος. Δεν με ξενίζει πια να βλέπω διάφορα ετερόκλητα κείμενα (αξιολόγηση γεωτρήσεων, χαρτογράφηση επισιτιστικών αναγκών και όλα τα ενδιάμεσα) να στοιβάζονται δίπλα στο μαξιλάρι μου περιμένοντας την σειρά τους να διαβαστούν στα ελάχιστα διαθέσιμα λεπτά μέχρι να με πάρει ο ύπνος. Κατάφερα πάντως να διαβάσω πρόσφατα το βιβλίο του Khaled Khosseini “The kite runner”, ένα ενδιαφέρον (αν και υπερβολικό) μυθιστόρημα με φόντο την ιστορία του Αφγανιστάν τα τελευταία σαράντα χρόνια.
Παλαιστίνη, Κογκό, Ζάμπια, Σουδάν και πάλι Σουδάν... με μια βαλίτσα στο χέρι. Αν κρατούσες μόνο μια ανάμνηση από τις χώρες που πήγες ποια θα ήταν αυτή;
Οι γυναίκες της Αφρικής, που περπατούν χιλιόμετρα κάτω από τον καυτό ήλιο μέσα σε ένα άνυδρο τοπίο με το μωρό στην πλάτη και τον ντενεκέ με το νερό στο κεφάλι. Ποτέ άλλοτε μια εικόνα δεν μου έδωσε τόσο έντονα την ιδέα του τι είναι σημαντικό, απαραίτητο, στοιχειώδες, του τι είναι ζωή.
Αν ήθελες να αφιερώσεις ένα τραγούδι στους ανθρώπους των χωρών που έχεις πάει αποστολή, ποιο θα ήταν;
Dust in the wind. Αυτό είμαστε, και εμείς και τα όνειρά μας. Αλλά τι πολύτιμη σκόνη, ικανή να αλλάζει τη ροή της ιστορίας, χρυσόσκονη.
Ποια είναι η πιο συχνή ερώτηση που σου κάνουν όταν επιστρέφεις από αποστολή;
Πότε φεύγεις;
Ποια ήταν η πρώτη σου σκέψη την πρώτη μέρα που ξύπνησες στο πεδίο;
Όταν οι ΓΧΣ μου πρότειναν την θέση στην Παλαιστίνη, αναρωτήθηκα εάν θα μπορούσα να ζήσω σε μια τέτοια περιοχή χαμηλής ασφάλειας και η απάντηση ήταν καταφατική, βασισμένη κυρίως σε αναγνώσματα και στα βραδινά δελτία ειδήσεων. Όταν, λίγες μέρες μετά την άφιξή μου στην Γάζα, είδα για πρώτη φορά από κοντά τα αποτελέσματα μιας βομβιστικής επίθεσης στο κέντρο της πόλης (τρεις νεκροί μέσα στο καρβουνιασμένο αυτοκίνητο, είκοσι τραυματίες / παράπλευρες απώλειες στο νοσοκομείο, θρήνο και οργή στα μάτια όλων), αναρωτήθηκα ξανά εάν ήμουν διατεθειμένη να μείνω και να δουλέψω σε αυτές τις συνθήκες. Η απάντηση ήταν πάλι καταφατική. Έκτοτε δεν ξανάκανα ποτέ στον εαυτό μου την ίδια ερώτηση.
Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που αποφασίζουν να «συναντήσουν» μια ανθρωπιστική οργάνωση και να δουλέψουν γι’ αυτή εκτός από την προσφορά;
Θα έλεγα ότι ένα βασικό κοινό γνώρισμα είναι αν όχι η αμφισβήτηση τουλάχιστον η επιφυλακτικότητα απέναντι στην σημερινή δομή των δυτικών κοινωνιών και στο μέλλον που αυτές επαγγέλλονται. Για να το εξηγήσω λίγο, νομίζω ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι μια κοινωνία που προωθεί την επικράτηση του πλέον ανταγωνιστικού (ατόμου, ομάδας, επιχείρησης κλπ) με μόνη επιβράβευση την αυξημένη ικανότητα κατανάλωσης αγαθών είναι αδιέξοδη. Την ίδια στιγμή, η κατάσταση στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες συνεχίζει να είναι απελπιστική: οι πληθυσμοί συνεχίζουν να υφίστανται τις συνέπειες πολέμων και φυσικών καταστροφών, και να στερούνται θεμελιώδη δικαιώματα όπως πρόσβαση σε καθαρό νερό, περίθαλψη και εκπαίδευση. Οι εθελοντές των ανθρωπιστικών οργανώσεων με την δράση τους δηλώνουν ότι υπάρχει τρόπος οι κοινωνίες να λειτουργούν αλληλέγγυα και όχι ανταγωνιστικά η μια με την άλλη. Οι περισσότεροι εθελοντές αισθάνονται άνετα να ζουν σε περιβάλλοντα μειωμένων ανέσεων, και να μοιράζονται πόρους (γνώση, μέσα, χρόνο κλπ) με άλλους συναδέλφους, προωθώντας έτσι ένα πιο ανθρώπινο τρόπο ζωής από αυτόν των τηλεοπτικών διαφημίσεων και των εντύπων lifestyle. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί απ΄τους εθελοντές των ανθρωπιστικών οργανώσεων έχουν συνάμα οικολογικές / περιβαλλοντικές και άλλες τέτοιου είδους ανησυχίες. Τέλος συχνά διακρίνονται από έναν αυθεντικό κοσμοπολιτισμό, που τους κάνει να αισθάνονται κατ’ αρχάς πολίτες του κόσμου και δευτερευόντως μέλη ενός κράτους ή έθνους.
